Çocuk Eğitiminde İmam-ı Gazali (1)
M. Emin Karabacak
Çocuklar; anne karnından hiçbir şey bilmeden doğduklarına göre duygu, düşünce ve davranışlarının şekillenmesinde anne babasının katkısı çok büyüktür. Cenab-ı Hakk bu konuda Kur'an-ı Kerim'de şöyle buyurmaktadır: "Allah, sizi analarınızın karnından, siz hiçbir şey bilmez durumda iken çıkardı. Şükredesiniz diye size kulaklar, gözler ve kalpler verdi." (Nahl,78)
İmamı Gazalî, Kimyayı Saadet adlı eserinde şöyle demektedir: "Çocuk, ana-babası elinde bir emanettir. Kalbi, kıymetli bir cevher gibi temizdir. Mum gibi her şekli alabilir. Bütün yazı ve şekillerden uzaktır. Temiz bir toprak gibi olup, hangi tohum atılsa büyür. İyilik tohumu ekilirse din ve dünya saadetine kavuşur. Annesi, babası ve hocası sevabına ortak olur. Şayet fesad tohumu atılırsa helak olur; annesi, babası ve hocası günahına ortak olur."
Evlatlarının bu dünyada okuyup adam olmaları için bütün fedakârlıklar yapılırken ruh ve gönülleri aç bırakılmaktadır. Okumaları için bütün imkânlarını seferber edilirken manevi eğitim için en küçük gayret gösterilmemektedirler.
Çocuklarının bu dünyada rahat edebilmeleri için her fedakârlığı yapan anne-babalar, çocuklarının dinî eğitimleri söz konusu olunca aynı hassasiyeti göster(e)memektedirler. Oysa verilecek iyi bir dinî eğitim, çocukları olduğu kadar anne-babaları da hem sorumluluktan kurtaracak hem de ahiretleri için kurtuluşlarına neden olacaktır.
Anne babanın sorumluluğunun çocukların sadece dünyasını kurtarmak değil ahiretini de kurtarmak olduğunu Cenab-ı Hakk: "Ey îman edenler! Kendinizi ve çoluk-çocuğunuzu cehennem ateşinden koruyunuz." (Tahim,6), "Ve iyi biliniz ki, mallarınız ve evlatlarınız birer imtihan aracından başka bir şey değildir. Büyük mükâfat Allah'ın katındadır." (Enfal, 28) buyurarak anne babalara gerekli uyarıyı yapmıştır. Bunun için de anne babaların üzerine düşen görevleri fazlasıyla yapmaları gerekir. Anne babalar sorumluluk sahibi çocuklar yetiştirebilme adına çocukların yapacaklarını, onlar adına ne düşünmeli ne de yapmalıdırlar. Çocukların kendi ayakları üzerinde durup kendi kararlarını verebilmeleri içinde yaş ve seviyelerine uygun görevler, küçük yaştan itibaren verilerek benlik saygısı yükseltilmelidir. Çünkü sorumluluk aileden öğrenilir. Kendi sorumluluğunun bilincinde olan çocuklara manevi değerleri vermekte daha kolay olacaktır.
Çocuklarda sorumluluk bilincinin geliştirme ve hayırlı evlatlar yetiştirme konusunda İmam Gazali'nin İhya-u Ulum id-Din adlı eserinin anne babalara şu tavsiyelerde bulunmaktadır:
Çocuğun gelişmesi sâlih bir şekilde olduğu zaman, bu konuşmalar çocuğun kalbine yerleşir, semere ve meyve verir. Taşın üzerine işlenen nakış gibi silinmez bir şekilde kalır. Eğer çocuğun büyümesi bunun aksine olursa, çocuk oyuna alışır, çirkin konuşmaya, yemek, elbise, süs ve böbürlenmeye alışır, onun kalbi artık hakkı kabul etmekten kaçınır. Tıpkı duvarın kuru toprağı kabul etmediği gibi... Bu bakımdan çocuğun terbiyesine başlangıçta ihtimam göstermek gerekir. Çünkü çocuk hem hayra, hem de şerre kabiliyetli olarak yaratılmıştır. Ancak ebeveyni onu iki taraftan birisine meylettirirler. Nitekim Hz. Peygamber (s.a.v) şöyle buyurmuştur: "Her çocuk fıtrat üzere doğar. Ancak annesi-babası onu Yahudi veya Hristiyan veya ateşperest yapar." (Buhari, Cenaiz, Hadis No:1319)
- Mademki edep, çocuğu dünya ateşinden koruyor, onu ahiret ateşinden koruması daha evlâdır. Çocuğun korunması; ona edep öğretmek, ahlâkını tertemiz yapmak ve güzel ahlâkları tâlim ettirmektir. Bunun için onu kötü arkadaşlardan korumak, fazla nimetlere dalmayı kendisine âdet ettirmemek, süsü ve lüksü kendisine sevdirmemek gerekir. Çünkü böyle yetiştirilirse, büyüyünce bunların peşine düşmek suretiyle hayatını zayi edip, ebediyen helâk olur.
- Çocuğa ilk galebe çalan sıfat yemeğe karşı oburluktur. Bu bakımdan çocuğu bu hususta eğitmek gerekir. Bazen yavan ekmek yemeye alıştırmalıdır ki çocuk katığın bulunmasını şart görmesin! Hangi yemek olursa olsun, kaba yemeklerle kanaat etmeyi çocuğa öğretmelidir.
- Çocuğa lüks kıyafetleri değil, sade elbiseleri sevdirmelidir. Zevke dalan ve israfa alışan çocuklardan çocuğunu korumalıdır.
- Çocuğu gündüz uyumaktan menetmek uygun olur. Çünkü gündüz uykusu tembelliğe sevk eder. Çocuğu gece uykusundan menetmemelidir.
Gelişmelerden zamanında haberdar olmak istiyor musunuz? Google News’te Bozkır Haber'e abone olun.
