YOUTUBE VİDEOLARININ COĞRAFİ ARAŞTIRMALARA KATKISI: BOZKIR İLÇESİ (KONYA) ÖRNEĞİ
Saliha KODAY[1]
Emine YILMAZ AKÇAÖZOĞLU[2]
1.Giriş
Bilgiye erişim doğrudan veya dolaylı surette olmaktadır. Doğrudan erişim yoluyla ansiklopediler, kitaplar, ses ve görüntü kayıtları, resimler vb. kullanılmaktadır. Günümüz yılları bilgi çağı olarak adlandırılır. Bilgiyi elde etme veya bilgi sağlama amacıyla internet sağlayıcısından yararlanılmaktadır. Arama motorları bu anlamda oldukça önemlidir. İnternet ortamındaki bilgiyi yayma araçları olarak bakıldığında YouTube platformu, dünya genelinde yaygın bir etkiye sahip bulunmaktadır. Bu platformun birçok yaygın etkisi olduğu kadar eğitim-öğretim amacıyla da kullanılmaktadır. YouTube platformunda yüklü olan videoların birçok amacı bulunmaktadır. Video üreticisi (içerik üreticisi) gelir elde amacı başta olmak üzere bu platformda aktif olarak rol almaktadır. Videolar, konularına göre sınıflandırıldığında ürünlerin nasıl yapıldığını gösteren videolar, etkinlik, gezi ve eğlence videoları, YouTuberlar’ın kendilerini tanıtan veya kendileri ile ilgili soru-cevap videoları, eğitim temelli ders videoları, televizyonda yayımlananlar, müzik, film ve benzeri gibi konular olduğu görülmektedir.
Araştırma konusuna gelindiğinde ise YouTube platformunda yer alan videoların coğrafya araştırmalarına katkısını ortaya koymak hedeflenmektedir. Konya ilinin Bozkır ilçesinde yaşayan ve bu çevre ile ilgili içerik üreten YouTuber’lar esas alınarak, çalışma sahasının sınırı belirlenmiştir.
Araştırma sahası olarak belirlenen Bozkır ilçesi idari anlamda Konya iline bağlı, Akdeniz Bölgesi sınırlarında kalan bir yerleşim alanıdır. 2022 yılı nüfus sayımına göre 25.307 kişiden oluşmakta, 52 mahallesi olup 49’u kırsal mahalle (köy) statüsündedir.
Bozkır ilçesinde yaygın olan ekonomik faaliyet türü tarım ve hayvancılıktır. İlçenin kendi ihtiyacını karşılayacak kadar bitkisel üretim yapılmaktadır. Meyve sektörünün önemli bir payı olan elma, en fazla üretilen türdür. Antalya, İstanbul, Konya illerine meyve suyu, esans, kozmetik sektöründe değerlendirilmek üzere gönderilmektedir. İlçedeki önemli diğer ekonomik sektör tahin üretimidir. Geleneksel olarak yapılan tahincilik yıllardır sürmekte ve coğrafi işaret belgesi olan Bozkır tahini önemli bir ekonomik faaliyettir. Kırsal mahalle olarak adlandırılan köylerde hayvancılık yapılmaktadır.
Araştırma sahasında büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinden daha fazla küçükbaş hayvan beslenmektedir. Küçükbaş hayvanlar da ise, keçi yetiştiriciliği koyun yetiştiriciliğinden fazladır. Ülkemizde eti, sütü ve kılı için keçi yetiştirilir. Kasaplık olarak koyunun, sütü için de ineğin yerini tutar. Kolay yetiştirilmesi nedeniyle keçiye fakirin ineği denilmektedir. Çok hareketli olan kıl keçisi, bitki örtüsünce zengin dağlık bölgelerimizde ve çok eğimli sahalarda rahatlıkla gezerek karnını doyurabilmektedir[3]. Maki formasyonunun yaygın olduğu Akdeniz Bölgesi’nde keçi miktarı fazladır[4] ve Bozkır ilçesi bölge olarak Akdeniz Bölgesi’nde yer almasından dolayı ilçede keçi sayısı daha fazladır. Maki bitki türleri arasında bulunan meşelerin yörede oldukça yaygın olduğu görülmektedir. Bunun yanında Bozkır ilçesindeki kalıcı (daimi-sedanter) yerleşmelerden olan mahallelerin 1.000-1.700 m yükselti aralığında kurulmuş bulunmaktadır[5]. Yükselti ve eğim şartlarının fazla olması keçi türünün yaşam alanı olmasına olanak tanımıştır. Ayrıca yaz aylarında Mersin ilinden gelen yörüklerin Bozkır ilçesi sınırlarında keçilerini otlatması ve yayla kültürünü yaşatması söz konusudur.
Bozkır ilçesinde 2021 ve 2022 yılı TÜİK[6] verilerine göre toplam 12.681 adet kıl keçisi bulunmakta olup 12.319 adet yerli koyun bulunmaktadır. Küçükbaş hayvan sayısı bakımından keçi türü daha fazladır ancak koyun sayısı miktarı da yadsınamaz. 2020 yılında ise koyun sayısı 13.052 adet bulunmakta olup yaklaşık 2 katı değerinde 21.136 adet kıl keçisi bulunmaktadır. Son 2 yıl içerisindeki bu değişimin nedeni olarak besicilerin meralarda koyun beslemesi ile açıklanabilmektedir. Koyun yetiştiriciliği keçi yetiştiriciliğine göre biraz daha zahmetsiz ve keçi sadece kurban bayramı döneminde kesimi olduğu için keçi miktarı azalmış olup koyun miktarı artmıştır.
Coğrafya alanındaki araştırmaların ve buna bağlı olarak coğrafya derslerinin diğer disiplinler içinde görselliğe daha fazla önem vermesi bilgisayar teknolojilerine olan ilgiyi attırmıştır[7]. Coğrafya araştırmalarında tablo, şekil, harita, grafik gibi görsel veriler oldukça büyük öneme sahiptir. Bunların yanında animasyon videoları, soyut gerçeklerin somut hale gelmesinde rol oynamaktadır. Gerçek videolar ise öğrenmenin kalıcı olmasına katkı sağlamaktadır. Böylesine görselliğin oldukça fazla kullanıldığı coğrafya disiplini için YouTube platformunun önemi inkâr edilememektedir. Ayrıca internet, coğrafya öğretiminde öğretmenlere büyük kolaylıklar sağlamaktadır[8]. İnternet sağlayıcısının oluşturduğu bu sistem sosyal ağ olarak da bilinmektedir.
YouTube platformundaki reklamların maddi anlamda getirisi bulunmaktadır. Her bir konu alanındaki videolara, araya giren reklamlar ekonomik kazanç sağlamaktadır. Bu sayede youtube platformuna video yükleme isteği artmaktadır.
YouTube kanalı, izleyiciler tarafından hemen hemen her gün ziyaret edilmekte olduğu düşünülürse, bu sistemde yer alan bir videonun izlenme sayısı artmakta, izleyiciler tarafından diğer sosyal medya araçları ile daha fazla kişiye yayılmaktadır. Mevcut verinin insanlara ulaşması kolay, hızlı ve büyük kitlelere ulaşması bakımından dikkat çekicidir.
YouTube platformu izleyicilerin herhangi bir ücret ödemeden, sadece internet aboneliği bulunan herkes tarafından kullanılabilmektedir. Eğitim ve bilgilenmek amacıyla bakıldığında bu sistemin faydaları bulunmaktadır. Tıklandığında durdurulup tekrar açılan videolar, bir kez daha izlenerek anlaşılmayan konuların daha anlaşılır olmasına katkı sağlamaktadır. Bir başka husus ise YouTube platformuna içerik üreten Youtuberlar’ın sahip olması gereken sorumluluğudur. Her yaştan insanın erişim sağladığı ortamda, bilgi kirliliğine yer vermemek en önemli sorumluluk bilinci olarak değerlendirilebilir. İlk video paylaşım sitesi olma özelliğini taşıyan YouTube aynı zamanda bunların en büyüğüdür[9].
2. Amaç ve Yöntem
Bu çalışmada, YouTube platformu üzerinden araştırma yapılarak, Bozkır ilçesi sınırlarında ikamet eden ve bu yörede video çeken kişilerin (YouTuber, YouTube ünlüsü, Youtube yayıncısı) ürettikleri içeriklerin coğrafya araştırmalarına katkılarının değerlendirilmesi amaçlanmıştır. İzlenen videolar doğrultusunda konu başlıkları belirlenmiştir. Yine YouTuber’lara sorulan görüşme soruları ile konu başlıklarının belirlenmesi hedeflenmiştir. İnternet araştırmasına bağlı olarak bibliyografya çalışması olarak değerlendirilebilir. Bozkır ilçesindeki tüm YouTuber’lara ulaşılamamış olunması çalışmanın sınırlılıkları kapsamında değerlendirilebilir.
YouTuber’larla görüşme yöntemi uygulanarak, hazırlanan sorulara cevaplar aranmıştır. Öncelikle YouTuber’ların meslekleri, hangi tür konularda video çektikleri, YouTube hakkındaki düşünceleri, kendilerini YouTuber olarak görüp görmedikleri, platforma yükledikleri videoları gruplandırıp gruplandırmadıkları, diğer YouTuber’larla olan etkileşimleri, bu platformdan beklentileri gibi temel sorular sorulmuştur. Ardından çalışmaya konu olan Bozkır ilçesi ile ilgili olan kısma katkı sağlayacak sorular sorulmuştur. Bunlar ise, videoların Bozkır ilçesinin coğrafi özelliklerini yansıtıp yansıtmadığına dair görüşler, takipçilerin Bozkır ilçesi hakkındaki görüşlerini yorumlarda ve mesajlarda aktarıp aktarmadığına dair konuşmalar, videoların eğitim materyali olup olmayacağına dair fikirlerin alınması yönünde olmuştur. YouTuber’ın hangi tür içerik oluşturduğu bilgisi alındıktan sonra, o yönde hazırlanan ek sorularla devam edilmiştir. Müzik alanında içerik oluşturan birisi için ilk olarak Bozkır türküleri veya Konya türkülerinin çalınıp söylenildiği video kaydının olup olmadığıdır. Yine tarım ve hayvancılık alanındaki bir YouTuber’a da hangi tür bitkisel üretim yapıldığı ve çobanlık hikâyesine konu olan hayvan türünün ne olduğu yönünde sorular sorulmuştur.
3. Bulgular
Youtube platformunda video izleyenlere; neden Bozkır videoları izlediği sorulduğunda birbirinden farklı yanıtlar alınmıştır. Yaşadığı yer ile alakalı merak duygusunu gidermek için Bozkır ilçesi sınırlarında çekilen videoları izleyenler genelde Bozkır’dan göç etmiş Bozkırlı olanlardır. Bozkırlı olup, Bozkır’dan başka bir yerde yaşayan insanların video izleme sebebi ise özlem duygularını gidermektir. İnsanlar, geçmişte yaşadıkları köy hayatına olan özlemini gidermek için tarım ve hayvancılık temalı video içerikleri izlemektedir. Hatta Türkiye’de bazı yerler, bunun için köy meydanına kamera koyup canlı olarak köyü yayımlamaktadır.
Youtube platformunda yer alan videolar sayesinde araştırma sahası hakkındaki hemen her tür bilginin öğrenilmesine katkı sağlamaktadır.
Araştırma sahasında YouTube video üreticilerinin hemen hepsinin erkek olduğu görülmüştür. Kadın YouTuber’ların olmamasının nedeni yörenin sosyo kültürel özelliklerine bağlanabilir. Küçük bir ilçede kırsal mahallenin fazla olmasına bağlı olarak kadın YouTuber yoktur.
YouTube platformunda video izleyen ve Bozkır ilçesinde ikamet eden izleyiciler Bozkır ile ilgili çekilen videolara daha çok ilgi ve hayranlık duymaktadırlar.
4. Bozkır İlçesinde İkamet Eden Youtuber’lar
Araştırma sahasında; yaptığı iş, medya sektörü ile alakası olmadığı halde, video çekip yayımlayanlar bulunmaktadır. Bir diğer yandan da bu alanda eğitim alıp, bu alanda çalışan insanların çektikleri videolar Youtube’da yüklü bulunmaktadır. Şöyle ki mesleği çobanlık olan bir YouTuber’ın video konusu elbette ki hayvancılık faaliyetidir. Yörede keçi besiciliği coğrafi özelliklere bağlı olarak daha yaygındır. Kırsal mahallede yaşamlarını sürdüren insanların yeme-içme alışkanlıkları, topraktan elde edilen bitkisel ürünler ve hayvancılığa bağlı olarak hayvansal gıdalardan oluşmaktadır. Köylerde yaşayan insanlar genellikle tarım ve hayvancılık faaliyeti ile geçimlerini sağlamaktadırlar. Sürdürdükleri yaşamı video kayıt altına alarak YouTube platformuna yükleyip, oradan da ek gelir elde etmektedirler.
Gezi, etkinlik ve genel kültür başlıklarında gruplandırılan YouTuber’lar Yakup Çetin, Korhan Bülbül, Ali Erkan’dır. Gezginin Rotası adlı kanal, Yakup Çetin’e ait olan ikinci kanalıdır. Araştırma sahasındaki YouTube serüveninin popülaritesi ilk olarak tarım ve hayvancılık üzerine çekilen videolar ile başlamıştır. Köyde Hayat Var kanalı ile Seyit Ali Kartal, Anadolu’da Zaman kanalı ile Hasan Ay, Genç Çoban Tv kanalı ile Hüseyin Güldağı, çobanlık hikâyeleri ile oldukça büyük bir üne kavuşmuşlardır. Yine bu tarz konular ile Remzi Güldağı kanalı, Murat Gültekin TV ve Köy Hayatı Anadolu’da kanalları Bozkır ilçesindeki Sorkun, Karacahisar, Çağlayan, Söğüt mahallelerini tanıtmakta, tarımsal ve hayvancılık faaliyetlerini nasıl yapıldığını göstermektedir. Ahmet Cihan ve İlker Yüksel’e ait kanallar kendi isimleri ile oluşturulmuş olup, müzik alanında videolar içermektedir. Akif Orhan’a ait iki hesap bulunmakta olup mobil oyun, eğlence ve vlog tarzında içerikler yer almaktadır. Kamp etkinlikleri üzerine video içerikleri Emre Akgül’e ait Doğaya Kaçış ve Mustafa Genç’e ait Doğada Bir Ben adlı kanallarda yer almaktadır. Araştırma sahasındaki video üreticilerinin birbirinden ilham aldığı, içerik konularındaki gruplaşmadan anlaşılabilmektedir. İnsanlar, izlemekten keyif aldığı daha güzel zaman geçirdiği videoların daha fazla olmasını istemektedirler. YouTube’daki kanalların isimleri ile içerik konuları arasında bir bağ olduğu görülmektedir (Tablo 1).
Tablo 1. Bozkır İlçesinde İkamet Eden Youtuberların Kanalları ve İçerik Konuları (2023 Yılı)
Kaynak: YouTubeTR Erişim Tarihi: 28.11.2022 Son Erişim Tarihi: 25.04.2023
YouTube konusundaki en önemli husus elbette ki takipçi sayısıdır. YouTuber’ın motivasyon kaynağı ve video atma isteğinin devamlılığı, artan takipçi sayısı ile doğrudan ilişkilidir. Mevcut takipçi sayısını korumak için de güncel video çekimleri devam etmektedir. Araştırma sahasındaki en fazla takipçisi olan YouTube ünlülerinin tarım ve hayvancılık alanında iş yaptığı ilk beş sıralamasında olduğu görülmektedir. Akif Orhan kanalı ise, oyun, eğlence ve vlog üzerine video çekmekte ve takipçi sayısı bakımından ikinci sırada yer almaktadır (Tablo 2).
Tablo 2. Youtuberların Takipçi Sayısı ve Bağlantı Adresleri
.png)
Kaynak: YouTubeTR Son Erişim Tarihi: 20.04.2023
Araştırma sahasındaki YouTuber’ların video paylaşma tarihi olarak 2012 yılı başlangıç oluşturmuştur. Sosyal medya ağlarının en fazla kullanıldığı 2020 yılında YouTube kanalı açılma tarihi en fazla olduğu görülmektedir. Görüntüleme sayısı ile takipçi sayısı arasında bir bağ bulunmaktadır. Takipçi sayısının en fazla olduğu Anadolu’da Zaman kanalının görüntüleme sayısı da en fazladır (Tablo 3).
Tablo 3. Youtube İstatistikleri
.png)
Saliha KODAY[1]
Emine YILMAZ AKÇAÖZOĞLU[2]
1.Giriş
Bilgiye erişim doğrudan veya dolaylı surette olmaktadır. Doğrudan erişim yoluyla ansiklopediler, kitaplar, ses ve görüntü kayıtları, resimler vb. kullanılmaktadır. Günümüz yılları bilgi çağı olarak adlandırılır. Bilgiyi elde etme veya bilgi sağlama amacıyla internet sağlayıcısından yararlanılmaktadır. Arama motorları bu anlamda oldukça önemlidir. İnternet ortamındaki bilgiyi yayma araçları olarak bakıldığında YouTube platformu, dünya genelinde yaygın bir etkiye sahip bulunmaktadır. Bu platformun birçok yaygın etkisi olduğu kadar eğitim-öğretim amacıyla da kullanılmaktadır. YouTube platformunda yüklü olan videoların birçok amacı bulunmaktadır. Video üreticisi (içerik üreticisi) gelir elde amacı başta olmak üzere bu platformda aktif olarak rol almaktadır. Videolar, konularına göre sınıflandırıldığında ürünlerin nasıl yapıldığını gösteren videolar, etkinlik, gezi ve eğlence videoları, YouTuberlar’ın kendilerini tanıtan veya kendileri ile ilgili soru-cevap videoları, eğitim temelli ders videoları, televizyonda yayımlananlar, müzik, film ve benzeri gibi konular olduğu görülmektedir.
Araştırma konusuna gelindiğinde ise YouTube platformunda yer alan videoların coğrafya araştırmalarına katkısını ortaya koymak hedeflenmektedir. Konya ilinin Bozkır ilçesinde yaşayan ve bu çevre ile ilgili içerik üreten YouTuber’lar esas alınarak, çalışma sahasının sınırı belirlenmiştir.
Araştırma sahası olarak belirlenen Bozkır ilçesi idari anlamda Konya iline bağlı, Akdeniz Bölgesi sınırlarında kalan bir yerleşim alanıdır. 2022 yılı nüfus sayımına göre 25.307 kişiden oluşmakta, 52 mahallesi olup 49’u kırsal mahalle (köy) statüsündedir.
Bozkır ilçesinde yaygın olan ekonomik faaliyet türü tarım ve hayvancılıktır. İlçenin kendi ihtiyacını karşılayacak kadar bitkisel üretim yapılmaktadır. Meyve sektörünün önemli bir payı olan elma, en fazla üretilen türdür. Antalya, İstanbul, Konya illerine meyve suyu, esans, kozmetik sektöründe değerlendirilmek üzere gönderilmektedir. İlçedeki önemli diğer ekonomik sektör tahin üretimidir. Geleneksel olarak yapılan tahincilik yıllardır sürmekte ve coğrafi işaret belgesi olan Bozkır tahini önemli bir ekonomik faaliyettir. Kırsal mahalle olarak adlandırılan köylerde hayvancılık yapılmaktadır.
Araştırma sahasında büyükbaş hayvan yetiştiriciliğinden daha fazla küçükbaş hayvan beslenmektedir. Küçükbaş hayvanlar da ise, keçi yetiştiriciliği koyun yetiştiriciliğinden fazladır. Ülkemizde eti, sütü ve kılı için keçi yetiştirilir. Kasaplık olarak koyunun, sütü için de ineğin yerini tutar. Kolay yetiştirilmesi nedeniyle keçiye fakirin ineği denilmektedir. Çok hareketli olan kıl keçisi, bitki örtüsünce zengin dağlık bölgelerimizde ve çok eğimli sahalarda rahatlıkla gezerek karnını doyurabilmektedir[3]. Maki formasyonunun yaygın olduğu Akdeniz Bölgesi’nde keçi miktarı fazladır[4] ve Bozkır ilçesi bölge olarak Akdeniz Bölgesi’nde yer almasından dolayı ilçede keçi sayısı daha fazladır. Maki bitki türleri arasında bulunan meşelerin yörede oldukça yaygın olduğu görülmektedir. Bunun yanında Bozkır ilçesindeki kalıcı (daimi-sedanter) yerleşmelerden olan mahallelerin 1.000-1.700 m yükselti aralığında kurulmuş bulunmaktadır[5]. Yükselti ve eğim şartlarının fazla olması keçi türünün yaşam alanı olmasına olanak tanımıştır. Ayrıca yaz aylarında Mersin ilinden gelen yörüklerin Bozkır ilçesi sınırlarında keçilerini otlatması ve yayla kültürünü yaşatması söz konusudur.
Bozkır ilçesinde 2021 ve 2022 yılı TÜİK[6] verilerine göre toplam 12.681 adet kıl keçisi bulunmakta olup 12.319 adet yerli koyun bulunmaktadır. Küçükbaş hayvan sayısı bakımından keçi türü daha fazladır ancak koyun sayısı miktarı da yadsınamaz. 2020 yılında ise koyun sayısı 13.052 adet bulunmakta olup yaklaşık 2 katı değerinde 21.136 adet kıl keçisi bulunmaktadır. Son 2 yıl içerisindeki bu değişimin nedeni olarak besicilerin meralarda koyun beslemesi ile açıklanabilmektedir. Koyun yetiştiriciliği keçi yetiştiriciliğine göre biraz daha zahmetsiz ve keçi sadece kurban bayramı döneminde kesimi olduğu için keçi miktarı azalmış olup koyun miktarı artmıştır.
Coğrafya alanındaki araştırmaların ve buna bağlı olarak coğrafya derslerinin diğer disiplinler içinde görselliğe daha fazla önem vermesi bilgisayar teknolojilerine olan ilgiyi attırmıştır[7]. Coğrafya araştırmalarında tablo, şekil, harita, grafik gibi görsel veriler oldukça büyük öneme sahiptir. Bunların yanında animasyon videoları, soyut gerçeklerin somut hale gelmesinde rol oynamaktadır. Gerçek videolar ise öğrenmenin kalıcı olmasına katkı sağlamaktadır. Böylesine görselliğin oldukça fazla kullanıldığı coğrafya disiplini için YouTube platformunun önemi inkâr edilememektedir. Ayrıca internet, coğrafya öğretiminde öğretmenlere büyük kolaylıklar sağlamaktadır[8]. İnternet sağlayıcısının oluşturduğu bu sistem sosyal ağ olarak da bilinmektedir.
YouTube platformundaki reklamların maddi anlamda getirisi bulunmaktadır. Her bir konu alanındaki videolara, araya giren reklamlar ekonomik kazanç sağlamaktadır. Bu sayede youtube platformuna video yükleme isteği artmaktadır.
YouTube kanalı, izleyiciler tarafından hemen hemen her gün ziyaret edilmekte olduğu düşünülürse, bu sistemde yer alan bir videonun izlenme sayısı artmakta, izleyiciler tarafından diğer sosyal medya araçları ile daha fazla kişiye yayılmaktadır. Mevcut verinin insanlara ulaşması kolay, hızlı ve büyük kitlelere ulaşması bakımından dikkat çekicidir.
YouTube platformu izleyicilerin herhangi bir ücret ödemeden, sadece internet aboneliği bulunan herkes tarafından kullanılabilmektedir. Eğitim ve bilgilenmek amacıyla bakıldığında bu sistemin faydaları bulunmaktadır. Tıklandığında durdurulup tekrar açılan videolar, bir kez daha izlenerek anlaşılmayan konuların daha anlaşılır olmasına katkı sağlamaktadır. Bir başka husus ise YouTube platformuna içerik üreten Youtuberlar’ın sahip olması gereken sorumluluğudur. Her yaştan insanın erişim sağladığı ortamda, bilgi kirliliğine yer vermemek en önemli sorumluluk bilinci olarak değerlendirilebilir. İlk video paylaşım sitesi olma özelliğini taşıyan YouTube aynı zamanda bunların en büyüğüdür[9].
2. Amaç ve Yöntem
Bu çalışmada, YouTube platformu üzerinden araştırma yapılarak, Bozkır ilçesi sınırlarında ikamet eden ve bu yörede video çeken kişilerin (YouTuber, YouTube ünlüsü, Youtube yayıncısı) ürettikleri içeriklerin coğrafya araştırmalarına katkılarının değerlendirilmesi amaçlanmıştır. İzlenen videolar doğrultusunda konu başlıkları belirlenmiştir. Yine YouTuber’lara sorulan görüşme soruları ile konu başlıklarının belirlenmesi hedeflenmiştir. İnternet araştırmasına bağlı olarak bibliyografya çalışması olarak değerlendirilebilir. Bozkır ilçesindeki tüm YouTuber’lara ulaşılamamış olunması çalışmanın sınırlılıkları kapsamında değerlendirilebilir.
YouTuber’larla görüşme yöntemi uygulanarak, hazırlanan sorulara cevaplar aranmıştır. Öncelikle YouTuber’ların meslekleri, hangi tür konularda video çektikleri, YouTube hakkındaki düşünceleri, kendilerini YouTuber olarak görüp görmedikleri, platforma yükledikleri videoları gruplandırıp gruplandırmadıkları, diğer YouTuber’larla olan etkileşimleri, bu platformdan beklentileri gibi temel sorular sorulmuştur. Ardından çalışmaya konu olan Bozkır ilçesi ile ilgili olan kısma katkı sağlayacak sorular sorulmuştur. Bunlar ise, videoların Bozkır ilçesinin coğrafi özelliklerini yansıtıp yansıtmadığına dair görüşler, takipçilerin Bozkır ilçesi hakkındaki görüşlerini yorumlarda ve mesajlarda aktarıp aktarmadığına dair konuşmalar, videoların eğitim materyali olup olmayacağına dair fikirlerin alınması yönünde olmuştur. YouTuber’ın hangi tür içerik oluşturduğu bilgisi alındıktan sonra, o yönde hazırlanan ek sorularla devam edilmiştir. Müzik alanında içerik oluşturan birisi için ilk olarak Bozkır türküleri veya Konya türkülerinin çalınıp söylenildiği video kaydının olup olmadığıdır. Yine tarım ve hayvancılık alanındaki bir YouTuber’a da hangi tür bitkisel üretim yapıldığı ve çobanlık hikâyesine konu olan hayvan türünün ne olduğu yönünde sorular sorulmuştur.
3. Bulgular
Youtube platformunda video izleyenlere; neden Bozkır videoları izlediği sorulduğunda birbirinden farklı yanıtlar alınmıştır. Yaşadığı yer ile alakalı merak duygusunu gidermek için Bozkır ilçesi sınırlarında çekilen videoları izleyenler genelde Bozkır’dan göç etmiş Bozkırlı olanlardır. Bozkırlı olup, Bozkır’dan başka bir yerde yaşayan insanların video izleme sebebi ise özlem duygularını gidermektir. İnsanlar, geçmişte yaşadıkları köy hayatına olan özlemini gidermek için tarım ve hayvancılık temalı video içerikleri izlemektedir. Hatta Türkiye’de bazı yerler, bunun için köy meydanına kamera koyup canlı olarak köyü yayımlamaktadır.
Youtube platformunda yer alan videolar sayesinde araştırma sahası hakkındaki hemen her tür bilginin öğrenilmesine katkı sağlamaktadır.
Araştırma sahasında YouTube video üreticilerinin hemen hepsinin erkek olduğu görülmüştür. Kadın YouTuber’ların olmamasının nedeni yörenin sosyo kültürel özelliklerine bağlanabilir. Küçük bir ilçede kırsal mahallenin fazla olmasına bağlı olarak kadın YouTuber yoktur.
YouTube platformunda video izleyen ve Bozkır ilçesinde ikamet eden izleyiciler Bozkır ile ilgili çekilen videolara daha çok ilgi ve hayranlık duymaktadırlar.
4. Bozkır İlçesinde İkamet Eden Youtuber’lar
Araştırma sahasında; yaptığı iş, medya sektörü ile alakası olmadığı halde, video çekip yayımlayanlar bulunmaktadır. Bir diğer yandan da bu alanda eğitim alıp, bu alanda çalışan insanların çektikleri videolar Youtube’da yüklü bulunmaktadır. Şöyle ki mesleği çobanlık olan bir YouTuber’ın video konusu elbette ki hayvancılık faaliyetidir. Yörede keçi besiciliği coğrafi özelliklere bağlı olarak daha yaygındır. Kırsal mahallede yaşamlarını sürdüren insanların yeme-içme alışkanlıkları, topraktan elde edilen bitkisel ürünler ve hayvancılığa bağlı olarak hayvansal gıdalardan oluşmaktadır. Köylerde yaşayan insanlar genellikle tarım ve hayvancılık faaliyeti ile geçimlerini sağlamaktadırlar. Sürdürdükleri yaşamı video kayıt altına alarak YouTube platformuna yükleyip, oradan da ek gelir elde etmektedirler.
Gezi, etkinlik ve genel kültür başlıklarında gruplandırılan YouTuber’lar Yakup Çetin, Korhan Bülbül, Ali Erkan’dır. Gezginin Rotası adlı kanal, Yakup Çetin’e ait olan ikinci kanalıdır. Araştırma sahasındaki YouTube serüveninin popülaritesi ilk olarak tarım ve hayvancılık üzerine çekilen videolar ile başlamıştır. Köyde Hayat Var kanalı ile Seyit Ali Kartal, Anadolu’da Zaman kanalı ile Hasan Ay, Genç Çoban Tv kanalı ile Hüseyin Güldağı, çobanlık hikâyeleri ile oldukça büyük bir üne kavuşmuşlardır. Yine bu tarz konular ile Remzi Güldağı kanalı, Murat Gültekin TV ve Köy Hayatı Anadolu’da kanalları Bozkır ilçesindeki Sorkun, Karacahisar, Çağlayan, Söğüt mahallelerini tanıtmakta, tarımsal ve hayvancılık faaliyetlerini nasıl yapıldığını göstermektedir. Ahmet Cihan ve İlker Yüksel’e ait kanallar kendi isimleri ile oluşturulmuş olup, müzik alanında videolar içermektedir. Akif Orhan’a ait iki hesap bulunmakta olup mobil oyun, eğlence ve vlog tarzında içerikler yer almaktadır. Kamp etkinlikleri üzerine video içerikleri Emre Akgül’e ait Doğaya Kaçış ve Mustafa Genç’e ait Doğada Bir Ben adlı kanallarda yer almaktadır. Araştırma sahasındaki video üreticilerinin birbirinden ilham aldığı, içerik konularındaki gruplaşmadan anlaşılabilmektedir. İnsanlar, izlemekten keyif aldığı daha güzel zaman geçirdiği videoların daha fazla olmasını istemektedirler. YouTube’daki kanalların isimleri ile içerik konuları arasında bir bağ olduğu görülmektedir (Tablo 1).
Tablo 1. Bozkır İlçesinde İkamet Eden Youtuberların Kanalları ve İçerik Konuları (2023 Yılı)
Kaynak: YouTubeTR Erişim Tarihi: 28.11.2022 Son Erişim Tarihi: 25.04.2023
YouTube konusundaki en önemli husus elbette ki takipçi sayısıdır. YouTuber’ın motivasyon kaynağı ve video atma isteğinin devamlılığı, artan takipçi sayısı ile doğrudan ilişkilidir. Mevcut takipçi sayısını korumak için de güncel video çekimleri devam etmektedir. Araştırma sahasındaki en fazla takipçisi olan YouTube ünlülerinin tarım ve hayvancılık alanında iş yaptığı ilk beş sıralamasında olduğu görülmektedir. Akif Orhan kanalı ise, oyun, eğlence ve vlog üzerine video çekmekte ve takipçi sayısı bakımından ikinci sırada yer almaktadır (Tablo 2).
Tablo 2. Youtuberların Takipçi Sayısı ve Bağlantı Adresleri
.png)
Kaynak: YouTubeTR Son Erişim Tarihi: 20.04.2023
Araştırma sahasındaki YouTuber’ların video paylaşma tarihi olarak 2012 yılı başlangıç oluşturmuştur. Sosyal medya ağlarının en fazla kullanıldığı 2020 yılında YouTube kanalı açılma tarihi en fazla olduğu görülmektedir. Görüntüleme sayısı ile takipçi sayısı arasında bir bağ bulunmaktadır. Takipçi sayısının en fazla olduğu Anadolu’da Zaman kanalının görüntüleme sayısı da en fazladır (Tablo 3).
Tablo 3. Youtube İstatistikleri
.png)
Kaynak: YouTubeTR Son Erişim Tarihi: 20.04.2023
5. Doğal Çevre ile İlgili İçerik Üretenler
Coğrafya araştırmalarında gezi gözlem oldukça önemli bir metottur. Öğrencilerin veya araştırmacıların gidemeyeceği yerleri görebilmeleri videolar sayesinde gerçekleşmektedir. Doğal çevre ile ilgili Dünya’da olan olaylara izlenerek farkına varılmaktadır. Volkanizma konusunu anlayabilmek için İtalya’da hala aktif durumda olan Etna yanardağının patlama videosunu izlemek, Japonya’da meydana gelen şiddetli depremin görsel kayıtlarını izlemek, yeryüzü oluşumlu doğal afetin etkisi daha anlaşılır olacaktır. Arap Baharı’nın etkisiyle başlayan göçleri, televizyonlarda izlemek nüfus hareketliliği konusunu kolaylıkla açıklayacaktır.
Bozkır ilçesinde çekilen videolar sayesinde, gezilecek yerler ve turizm ilişkisi, yörede yaygın olan geçim kaynakları ile ilgili ekonomik faaliyetler, dinlenilen türküler ile yörenin sosyokültürel yapısı hakkında fikirler oluşmaktadır.
Yakup Çetin, Korhan Bülbül, Gezginin Rotası, Ali Erkan YouTube kanalları gezi, etkinlik, genel kültür konularında video çekmektedirler. Büyük oranda Bozkır ilçesinde yapılan gezilerin anlatıldığı içeriklerde Bozkır’ın en çok gezilip görülen yerleri hakkında, izleyiciler bilgi sahibi olmaktadır. Yakup Çetin’e ait olan Gezginin Rotası adlı kanalda Bozkır ilçesinde yer alan tarihi mekânlar tanıtılmaktadır (Fotoğraf 1, 2).
Fotoğraf 1. Gezginin Rotası Kanalından Bir Görünüm
Fotoğraf 2. Yakup Çetin Kanalından Bir Görünüm
Gezi, tarım ve hayvancılık konularında çekilen videolar doğal çevre ile ilgili içerik bağlamında değerlendirilebilir. Tarım, hayvancılık ve gezi videoları aslında bir nevi doğa eğitimi kapsamına dâhil edilebilir.
Çobanlık mesleğini sürdürenlerin çektikleri videolarda görülen o ki yörede ciddi anlamda hayvancılık faaliyeti yapılmaktadır. Çobanın yaşamı, tarımsal faaliyetler, köylerde hangi ürünlerin yetiştiği hakkında verilen bilgiler yörede doğal yetişen bitki türleri, yöredeki yaban hayatı hakkında bilgilerin hemen hepsi yer almaktadır (Fotoğraf 3, 4). Yörede nitekim önemli bir toplayıcılık faaliyeti olan kuzugöbeği mantarı toplayıcılığı Çağlayan (Çat), Dere, Sorkun, Karacahisar ve Kozağaç mahallelerinde sürdürülmektedir[10]. Yaban hayatı konusuna gelince Konya ilinin Beyşehir, Seydişehir, Doğanhisar, Derebucak, Bozkır, Hadim, Taşkent, Cihanbeyli ve Kulu ilçeleri av turizmi potansiyeli taşımaktadır[11]. Bozkır ilçesinde çobanlık yapan YouTuber’ların kameralarına yaban domuzu ve kurt görüntüleri yansımaktadır. Araştırma sahasında ekonomik faaliyet olarak yapılan meyveciliğin en önemli türü elmadır. Konya ilinin Ereğli ilçesi elma ağacı ve üretim miktarı sıralamasında ilk sırada yer alırken, Bozkır ilçesi 2. sırada bulunmaktadır[12]. Bozkır ilçesinde elma üretimi önemli derecede yapılmakta olup, elma toplama, elma ağacı bakımı-ilaçlama gibi etkinlikler YouTube platformunda yer almaktadır.
Fotoğraf 3. Anadolu’da Zaman Kanalından Bir Görünüm
Fotoğraf 4. Köyde Hayat Var Kanalından Bir Görünüm
Bozkır’da gezilecek yerlerin tanıtımı (Aygır şelalesi), yaylalar, piknik alanları, rekreasyonel alanlar, yürüyüş yolları, gezilecek tarihi-kültürel önemi olan mekânlar, köy kahveleri, köyler (mahalleler) hakkında bilgiler üretilmektedir.
6. Müzik ile İlgili İçerik Üretenler
Coğrafya araştırmalarında kullanılan bağlantı ilkesi esas alınarak, müzik ile coğrafya ilişkilendirilmiştir[13].
Müzik kategorisinde değerlendirilen YouTuber’lar genellikle Konya türküleri söylemektedir. Bozkırlı müzisyenlerin Bozkır ilçesindeki yaz şenliklerinde, Konya tanıtım günlerinde, düğün sünnet gibi geleneksel eğlencelerde, barana veya oturak âlemleri dedikleri bağ evlerinde bir araya gelerek yaptıkları eğlentilerde hem Konya türküleri, hem Bozkır türküleri çalıp söylemesi ve bunları video kayıt altına alarak youtube platformunda yayımlaması yörenin kültürel anlamda tanıtımına katkı sağlamaktadır.
Ahmet Cihan ve İlker Yüksel’in kanallarında Konya türküleri ve Bozkır türküleri söylenmekte ve bu yörenin türkülerinin tanınmasına ve kayıt altına alınmasına katkı sağlanmaktadır. Ayrıca Bozkır ilçesinin turistik değeri olan yerlerinde çekilen video kayıtları youtube platformunda bulunmakta ve izleyicilerin ilgi ve merakını çekmektedir. Bozkır ilçesinde şarkı ve türkü söylemek oldukça yaygındır. Yörede geleneksel olarak sürdürülen kaşık oyunları folklorik değerler arasında olup, düğün gibi eğlencelerde icra edilen kaşık oyunlarının oynanma videoları korunan ve sürdürülen kültürel değerlerdir.
Konya türküleri, içinde bulunduğu coğrafyanın ve kültür mirasının, günümüzdeki uzantıları niteliğini taşımaktadır. Konya türkülerinin kökleri Orta Asya’ya dayandığı kadar, Anadolu Selçukluları’ndan gelen büyük kültür birikimi elbette ki Konya türkülerine de yansımıştır. Pek çok türkü Konya’da gelip geçmiş yüzlerce aşığın söylediği mısralardır. Ancak türkü metinleri zamanla oturak ortamında bozulması, değiştirilmesi veyahut başka söz döşenmesi sonucu mısra yapıları bozulmuştur[14].
Konya türkülerinin Bozkır Ekolü icrası ise, usulünün çok dışına çıkılarak hareketli çalınmasıdır ki bu, Konya türkülerinin özüne hiç uymamaktadır. Günümüzde çok revaçta olan bu usul, ne yazık ki türkülerimizin yozlaşmasına neden olmaktadır. Konya türküleri hareketli olur gibi anlaşılmaz bir hükümler, çala mızrap çalınan türkülerimizin zarif ezgileri, bu son sürat atılan mızraplar yüzünden anlaşılamamakta, kulağımıza hiç hoş olmayan-ama asla türkülerimizde bulunmayan-kötü nağmeler gelmektedir[15].
Bozkır ilçesinde bestelenmiş olanlar:
Aslan Mustafam[16],
Dere Boyu
Dumanlıda Bozkır Dağları Dumanlı[17]
Elmaların Yongası[18]
Hele Hele[19],
Irmak Kenarına Yağmaz mı Dolu,
Müslüme Gelin[20][21],
Sarıot (Sarot) Yaylası[22]
Süleğin Çimenine[23],
Üçpınar’ın Çamları[24] adlı türkülerdir[25].
Bazen içlidir Bozkır türküleri, bazen de hareketlendirir insanı. Arslan Mustafa türküsü Bozkır ilçesi ile özdeşleşmiş Türk Halk Müziği literatürüne geçmiş önemli bir türküdür[26]. Ünlü sanatçı Bedia Akartürk’ün de seslendirdiği Aslan Mustafam türküsünde
“Hey hey….
Kenardan geçeyim aman aman
Yol sizin olsun, bir danem aman aman”
Dizelerinde Çarşamba Çayı vadisinde kurulu olan kasaba, topografyanın elverdiği kadarıyla yerleşime açılmıştır. Yollar dardır. Türkünün sözlerini yazan kişi, yaşadığı yer ile alakalı oldukça tasvir edici kelimeler kullanmıştır.
“Bozkır dedikleri aman aman
Şirin bir kasaba bir danem aman aman” dizeleri ile ilçenin önceden kasaba olduğu, nüfus miktarının fazla olmasına bağlı olarak şirin göründüğü anlaşılmaktadır. Gerçekten de türkünün bestelendiği 1960’lı yıllarda Bozkır ilçesinin toplam nüfusu 54.912 kişidir[27]. 2023 yılı nüfus miktarının yaklaşık iki katıdır. Nüfus miktarının fazla olması bir yerleşme için olumlu etkisi bulunmaktadır.
Böylelikle Aslan Mustafam türküsü özelinde Bozkır ilçesi ile ilgili düşünceler zihinlerde canlanmaktadır. Diğer türkülerin sözlerine detaylı olarak bakıldığında da türkülere ve şarkılara söz yazarlarının yaşadığı coğrafyanın etkisinde kaldığı görülmektedir. Aşk, gurbet, ölüm, toplumsal sorunlar, zamandan yakınma, doğa, yoksulluk, kader, dert, sevinç vb. konular türkülerde yaygın olarak işlenmiştir[28].
Halk kültürünün bir parçası olan türkülerin ve şarkıların çalınıp söylenmesi, ardından bunları dijital olarak kayıt altına alınması - yayımlanması çok büyük bir değerdir. Bu nedenle YouTuber’ların görev sorumluluğu bulunmaktadır.
7. Gündelik Yaşam ve Kamp ile İlgili İçerik Üretenler
Video ve blog kavramlarının birleşiminden oluşan vlog kelimesi herhangi bir konuda YouTuber’ın çektiği videolara getirilen diğer bir tanımlamadır. Vlog çekmekteki amaçlardan biri, günlük yaşamın akışından kesitler sunmaktadır. Araştırma sahasında vlog çekimini Akif Orhan[29] kendi kanalında yapmaktadır. Bozkır ilçesi sınırlarında yaptığı bu iş ile ilçedeki manzaralar görülmektedir.
Ekoturizmde macera türü faaliyetler arasında olan kamping söz konusu alana erişmek içindir, yoksa seyahatin gerçek nedenini oluşturmazlar[30]. Coğrafi temellere dayanan antrenman ve kamp organizasyonları[31] takım halinde yapılmaktadır. Bir spor dalının oyuncularına antrenman yaptırmak amacıyla bir arada bulundurmak gerekmektedir. Sürekli yaşadıkları yerden uzakta belirli bir süreliğine uzaklaşarak farklı bir konumda konaklamaları durumudur.
Kamp etkinlikleri üzerine video içerikleri Emre Akgül’e ait Doğaya Kaçış ve Mustafa Genç’e ait Doğada Bir Ben adlı kanallarda yer almaktadır. Daha çok yaylalarda, akarsu kenarlarında, ormanlık alanlarda bulunarak ve orada geçen zamandaki etkinliklerin görüntüleri videolarda yer almaktadır. Etkinliklerde balık avlanması, araştırma sahasında baraj, gölet veya akarsu olduğuna dair bir veri oluşturmaktadır.
8. Kültür Turizmine Muhtemel Katkısı
Kültür turizmi, insanların yeni bilgi, deneyim kazanarak kültür seviyesini arttırmak ve kültürel farklılıkları öğrenmek amacıyla kültürel mekânları görmek ve kültürel olaylara katılmak için yer değiştirmesidir[32]. Kaleler, camiler, konaklar, tarihi değeri olan yapılar, köprüler, çeşmeler vb. kültürel coğrafi görünümün birer parçasıdır[33]. Araştırma sahasında mevcut olan maddi (somut) kültürel ögeler, tarihin izlerini taşımaktadır. Farklı alanlarda eğitimi veya ilgisi olan kişilerce dikkat çekmekte ve değer görmektedir.
YouTube videolarının birden fazla olumlu etkisi bulunmaktadır. Araştırma sahası sınırlarında çekilen videoların Bozkır ilçesindeki kültür turizminin canlanmasına ve daha önemli olmasına faydası vardır. Seydişehir, Manavgat gibi Bozkır’a göre fazla nüfusu olan ilçelerden yerli turist çekmesi videoların izlenmesi ile olmuştur. Bozkır ilçesini merak edenlerin meraklarını gidermeye yaraması söz konusudur. Gurbetteki Bozkırlıların Bozkır ilçesine olan özlemlerinin dinmesi, motorla gezenlerin uğrak noktası olması ve bölgede var olan yayla kültürünün tanıtımına katkısı diğer faydalar arasındadır.
9. Sonuç ve Öneriler
Gezi içeriğindeki videolar coğrafya eğitiminde önemli olan gezi-gözlem metodu yapılamadığı durumlarda ders materyali olarak kullanılabilir. Ayrıca bu yöre ile ilgili yapılacak olan akademik çalışmalara veri kaynağı olarak da kullanılabilir.
Öncelikle kanallara güncel nitelikte içerik üretme ve video atma sıklığı arttırılacağı ifade edilmektedir. Kayıt altına alınan içeriklere göre video etiketleri daha anlaşılır, daha açıklayıcı şekilde yazılabilmesi tavsiye niteliğindedir. İzleyicilerin birçok nedenle video izledikleri düşüncesi oluşup bu bilinçle video çekimine devam edilebilecektir. Bu çalışma sayesinde Youtube’a video çekenler için farkındalık oluşturulacağını umut ediyoruz ve bundan sonra çekilecek videoların daha titizlikle ve daha özenli çekileceği düşüncesiyle, bu tür videoların da araştırmacılara daha faydalı olacağı kanaatindeyiz.
Kaynakça
Demirci, A., Taş, H. İ.. Özel, A. (2007). Türkiye’de Ortaöğretim Coğrafya Derslerinde Teknoloji Kullanımı, Marmara Coğrafya Dergisi, 15, 37-54.
Demirci, A. (2008). Özel Öğretim Kurumlarında Coğrafya Öğretmenlerinin Bilgisayar ve İnternet Teknolojisinden Yararlanması, Marmara Coğrafya Dergisi Sayı:17, 27-44.
Doğaner, S. (2013). Türkiye Kültür Turizmi, Birinci Baskı Doğu Kitabevi, İstanbul.
Fıtzpatrıck, C. (1993). Teaching Geography with computers, Journal of Geography, 92 (4), 156-159.
Koca, H., Zaman, S. Coşkun, O. (2007). Erzurum’un Spor-Kamp Turizmi Potansiyeli, Doğu Coğrafya Dergisi, 12 (18), 205-224, Erzurum.
Koday, S. (2005). Doğu Anadolu Bölgesi’nde Hayvancılık, Atatürk Üniversitesi Yayınları No:949 Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları No:104 Araştırmalar Serisi No:74, Erzurum.
Koday, S., Koday, Z. Yılmaz Akçaözoğlu, E. (2019). Bozkır (Konya) İlçesinde Elma Tarımı, II. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi Gümüşhane, Prof. Dr. Fuat Sezgin Anısına 7-9 Kasım 2019 Bildiriler Kitabı, (Editörler: Bayram Nazır, Pınar Hayaloğlu, M. Ahmet Tüzen, Berat Sarıkaya, İsmail Çalık, H. Gülçin Beken, Elif Kütükoğlu, Mustafa Ayyıldız, Alperen Gençosmanoğlu), Gümüşhane.
Koday, S., Yılmaz, E. (2020). Osmaniye Türkülerinde Coğrafi Motifler, Türkiye Coğrafyası Araştırmaları Prof. Dr. Mesut Elibüyük’e Armağan (Editör: Ferhat Arslan) 2.Baskı, Pegem Akademi Ankara.
Koday, S., Koday, Z., Yılmaz Akçaözoğlu, E. (2020). Bozkır İlçesi’nin (Konya) Yükselti Basamaklarına Göre Nüfusu, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 11(Ek), 218-228.
Koday, S., Yılmaz Akçaözoğlu, E., (2021). Konya İli’nde Av ve Yaban Hayatı Turizmi, Atatürk Üniversitesi Coğrafya Araştırmaları Serisi 2021 Turizm Coğrafyası, (Editörler: Saliha Koday, Cemal Sevindi), Gazi Kitabevi, Ankara.
Özçağlar, A., (1993). Türkiye’de Küçükbaş ve Büyükbaş Hayvanların Coğrafi Dağılışı, A.Ü. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi (TÜCAUM) Dergisi, Sayı 4, 19-61, Ankara.
Özgüç, N. (2017). Turizm Coğrafyası Özellikler ve Bölgeler, 9.Baskı Çantay Kitabevi, İstanbul.
Sakman, M. T., (2001). Konya Türkü Kültürü, Yeni İpek Yolu Konya Ticaret Odası Dergisi, Özel Sayı, Hz. Mevlana’nın 728. Vuslat Yıldönümü Anısına Konya IV, Editör: Yusuf Küçükdağ, Konya.
Suı, D.Z., Bednarz, R.S. (1999). The Message is the Medium: Geographic Education in the Age of the Internet. Journal of Geography, 98(3), 93-99.
Türkiye İstatistik Kurumu https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?locale=tr Erişim Tarihi:10.04.2023.
Ülker, A. U. (2003). Kültür Diliyle Bozkır, Bozkır Çevresi ve Köyleri Yardımlaşma Derneği Kültür Serisi No:1, Mat Yapım Baskı İstanbul.
Wang, N., Clowdus, Z., Sealander, A., Stern, R., (2022). Geonews: timely geoscience educational YouTube videos about recent geologic events, Geoscience Communıcatıon 5, 125-142, 2022.
Yılmaz Akçaözoğlu, E. (2018). Osmaniye İli’nin Kültürel Coğrafyası, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.
Yılmaz Akçaözoğlu, E., Koday, S., (2022). Bozkır İlçesinde (Konya) Bir Toplayıcılık Faaliyeti: Kuzugöbeği Mantarı (Morchella Esculanta), Coğrafyada Yeni Yaklaşımlar & Güncel Araştırma ve İncelemeler, (Editörler: Erol Kapluhan, Ferdi Akbaş, Şule Demir), Gazi Kitabevi, 1.Baskı, Ankara.
Yücel, C., Sarı, Ü. (2021). Sosyal Ağlarda Çokkültürlülük Üzerine İnceleme: Youtube Tepki Videoları, Sosyal Araştırmalara ve Davranış Bilimler Dergisi, 7(13).
[1] Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya ABD e-mail: [email protected] ORCİD: 0000-0003-2515-4287
[2] Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. e-mail: [email protected] ORCİD: 0000-0002-5931-1140
[3] Koday, 2005: 58-59
[4] Özçağlar, 1993: 43
[5] Koday vd., 2020: 222
[6] Türkiye İstatistik Kurumu tuik.gov.tr Erişim Tarihi: 10.04.2023
[7] Fitzpatrick, 1993:157
[8] Demirci, 2008: 30
[9] Yücel-Sarı, 2021:691
[10] Yılmaz Akçaözoğlu-Koday, 2022: 69
[11] Koday-Yılmaz Akçaözoğlu, 2021:105
[12] Koday vd., 2019: 77
[13] Yılmaz Akçaözoğlu, 2018: 263
[14] Sakman, 2001: 114-115
[15] Sakman, 2001: 120
[16] https://www.youtube.com/watch?v=Kqp-EuE6Kyg Erişim Tarihi:20.04.2023
[17] https://www.youtube.com/watch?v=zvRFHhkgbos Erişim tarihi: 20.04.2023
[18] https://www.youtube.com/watch?v=JiaDZbDgLgY Erişim Tarihi: 22.04.2023
[19] https://www.youtube.com/watch?v=57eV8MxLnwQ Erişim Tarihi:20.04.2023
[20] https://www.youtube.com/watch?v=bek0gEV0ccg Erişim Tarihi:20.04.2023
[21] https://www.youtube.com/watch?v=wo0x9qSGHn0 Erişim Tarihi:20.04.2023
[22] https://www.youtube.com/watch?v=ZPz-vOV-xYM Erişim Tarihi: 24.04.2023
[23] https://www.youtube.com/watch?v=O43IIVS_sns Erişim Tarihi:20.04.2023
[24] https://www.youtube.com/watch?v=3ObKE1pHcu8 Erişim Tarihi: 22.04.2023
[25] Kaynak Kişiler: Bülent Yüksel, İlker Yüksel.
[26] Ülker, 2003: 319
[27] Koday vd, 2020: 221
[28] Koday-Yılmaz, 2020: 540
[29] https://www.youtube.com/watch?v=e8LL1pDqkD0 Erişim Tarihi: 20.04.2023
[30] Özgüç, 2017: 134
[31] Koca vd., 2007: 208
[32] Doğaner, 2013: 13
[33] Yılmaz Akçaözoğlu, 2018: 114
5. Doğal Çevre ile İlgili İçerik Üretenler
Coğrafya araştırmalarında gezi gözlem oldukça önemli bir metottur. Öğrencilerin veya araştırmacıların gidemeyeceği yerleri görebilmeleri videolar sayesinde gerçekleşmektedir. Doğal çevre ile ilgili Dünya’da olan olaylara izlenerek farkına varılmaktadır. Volkanizma konusunu anlayabilmek için İtalya’da hala aktif durumda olan Etna yanardağının patlama videosunu izlemek, Japonya’da meydana gelen şiddetli depremin görsel kayıtlarını izlemek, yeryüzü oluşumlu doğal afetin etkisi daha anlaşılır olacaktır. Arap Baharı’nın etkisiyle başlayan göçleri, televizyonlarda izlemek nüfus hareketliliği konusunu kolaylıkla açıklayacaktır.
Bozkır ilçesinde çekilen videolar sayesinde, gezilecek yerler ve turizm ilişkisi, yörede yaygın olan geçim kaynakları ile ilgili ekonomik faaliyetler, dinlenilen türküler ile yörenin sosyokültürel yapısı hakkında fikirler oluşmaktadır.
Yakup Çetin, Korhan Bülbül, Gezginin Rotası, Ali Erkan YouTube kanalları gezi, etkinlik, genel kültür konularında video çekmektedirler. Büyük oranda Bozkır ilçesinde yapılan gezilerin anlatıldığı içeriklerde Bozkır’ın en çok gezilip görülen yerleri hakkında, izleyiciler bilgi sahibi olmaktadır. Yakup Çetin’e ait olan Gezginin Rotası adlı kanalda Bozkır ilçesinde yer alan tarihi mekânlar tanıtılmaktadır (Fotoğraf 1, 2).
Fotoğraf 1. Gezginin Rotası Kanalından Bir Görünüm
Fotoğraf 2. Yakup Çetin Kanalından Bir Görünüm
Gezi, tarım ve hayvancılık konularında çekilen videolar doğal çevre ile ilgili içerik bağlamında değerlendirilebilir. Tarım, hayvancılık ve gezi videoları aslında bir nevi doğa eğitimi kapsamına dâhil edilebilir.
Çobanlık mesleğini sürdürenlerin çektikleri videolarda görülen o ki yörede ciddi anlamda hayvancılık faaliyeti yapılmaktadır. Çobanın yaşamı, tarımsal faaliyetler, köylerde hangi ürünlerin yetiştiği hakkında verilen bilgiler yörede doğal yetişen bitki türleri, yöredeki yaban hayatı hakkında bilgilerin hemen hepsi yer almaktadır (Fotoğraf 3, 4). Yörede nitekim önemli bir toplayıcılık faaliyeti olan kuzugöbeği mantarı toplayıcılığı Çağlayan (Çat), Dere, Sorkun, Karacahisar ve Kozağaç mahallelerinde sürdürülmektedir[10]. Yaban hayatı konusuna gelince Konya ilinin Beyşehir, Seydişehir, Doğanhisar, Derebucak, Bozkır, Hadim, Taşkent, Cihanbeyli ve Kulu ilçeleri av turizmi potansiyeli taşımaktadır[11]. Bozkır ilçesinde çobanlık yapan YouTuber’ların kameralarına yaban domuzu ve kurt görüntüleri yansımaktadır. Araştırma sahasında ekonomik faaliyet olarak yapılan meyveciliğin en önemli türü elmadır. Konya ilinin Ereğli ilçesi elma ağacı ve üretim miktarı sıralamasında ilk sırada yer alırken, Bozkır ilçesi 2. sırada bulunmaktadır[12]. Bozkır ilçesinde elma üretimi önemli derecede yapılmakta olup, elma toplama, elma ağacı bakımı-ilaçlama gibi etkinlikler YouTube platformunda yer almaktadır.
Fotoğraf 3. Anadolu’da Zaman Kanalından Bir Görünüm
Fotoğraf 4. Köyde Hayat Var Kanalından Bir Görünüm
Bozkır’da gezilecek yerlerin tanıtımı (Aygır şelalesi), yaylalar, piknik alanları, rekreasyonel alanlar, yürüyüş yolları, gezilecek tarihi-kültürel önemi olan mekânlar, köy kahveleri, köyler (mahalleler) hakkında bilgiler üretilmektedir.
6. Müzik ile İlgili İçerik Üretenler
Coğrafya araştırmalarında kullanılan bağlantı ilkesi esas alınarak, müzik ile coğrafya ilişkilendirilmiştir[13].
Müzik kategorisinde değerlendirilen YouTuber’lar genellikle Konya türküleri söylemektedir. Bozkırlı müzisyenlerin Bozkır ilçesindeki yaz şenliklerinde, Konya tanıtım günlerinde, düğün sünnet gibi geleneksel eğlencelerde, barana veya oturak âlemleri dedikleri bağ evlerinde bir araya gelerek yaptıkları eğlentilerde hem Konya türküleri, hem Bozkır türküleri çalıp söylemesi ve bunları video kayıt altına alarak youtube platformunda yayımlaması yörenin kültürel anlamda tanıtımına katkı sağlamaktadır.
Ahmet Cihan ve İlker Yüksel’in kanallarında Konya türküleri ve Bozkır türküleri söylenmekte ve bu yörenin türkülerinin tanınmasına ve kayıt altına alınmasına katkı sağlanmaktadır. Ayrıca Bozkır ilçesinin turistik değeri olan yerlerinde çekilen video kayıtları youtube platformunda bulunmakta ve izleyicilerin ilgi ve merakını çekmektedir. Bozkır ilçesinde şarkı ve türkü söylemek oldukça yaygındır. Yörede geleneksel olarak sürdürülen kaşık oyunları folklorik değerler arasında olup, düğün gibi eğlencelerde icra edilen kaşık oyunlarının oynanma videoları korunan ve sürdürülen kültürel değerlerdir.
Konya türküleri, içinde bulunduğu coğrafyanın ve kültür mirasının, günümüzdeki uzantıları niteliğini taşımaktadır. Konya türkülerinin kökleri Orta Asya’ya dayandığı kadar, Anadolu Selçukluları’ndan gelen büyük kültür birikimi elbette ki Konya türkülerine de yansımıştır. Pek çok türkü Konya’da gelip geçmiş yüzlerce aşığın söylediği mısralardır. Ancak türkü metinleri zamanla oturak ortamında bozulması, değiştirilmesi veyahut başka söz döşenmesi sonucu mısra yapıları bozulmuştur[14].
Konya türkülerinin Bozkır Ekolü icrası ise, usulünün çok dışına çıkılarak hareketli çalınmasıdır ki bu, Konya türkülerinin özüne hiç uymamaktadır. Günümüzde çok revaçta olan bu usul, ne yazık ki türkülerimizin yozlaşmasına neden olmaktadır. Konya türküleri hareketli olur gibi anlaşılmaz bir hükümler, çala mızrap çalınan türkülerimizin zarif ezgileri, bu son sürat atılan mızraplar yüzünden anlaşılamamakta, kulağımıza hiç hoş olmayan-ama asla türkülerimizde bulunmayan-kötü nağmeler gelmektedir[15].
Bozkır ilçesinde bestelenmiş olanlar:
Aslan Mustafam[16],
Dere Boyu
Dumanlıda Bozkır Dağları Dumanlı[17]
Elmaların Yongası[18]
Hele Hele[19],
Irmak Kenarına Yağmaz mı Dolu,
Müslüme Gelin[20][21],
Sarıot (Sarot) Yaylası[22]
Süleğin Çimenine[23],
Üçpınar’ın Çamları[24] adlı türkülerdir[25].
Bazen içlidir Bozkır türküleri, bazen de hareketlendirir insanı. Arslan Mustafa türküsü Bozkır ilçesi ile özdeşleşmiş Türk Halk Müziği literatürüne geçmiş önemli bir türküdür[26]. Ünlü sanatçı Bedia Akartürk’ün de seslendirdiği Aslan Mustafam türküsünde
“Hey hey….
Kenardan geçeyim aman aman
Yol sizin olsun, bir danem aman aman”
Dizelerinde Çarşamba Çayı vadisinde kurulu olan kasaba, topografyanın elverdiği kadarıyla yerleşime açılmıştır. Yollar dardır. Türkünün sözlerini yazan kişi, yaşadığı yer ile alakalı oldukça tasvir edici kelimeler kullanmıştır.
“Bozkır dedikleri aman aman
Şirin bir kasaba bir danem aman aman” dizeleri ile ilçenin önceden kasaba olduğu, nüfus miktarının fazla olmasına bağlı olarak şirin göründüğü anlaşılmaktadır. Gerçekten de türkünün bestelendiği 1960’lı yıllarda Bozkır ilçesinin toplam nüfusu 54.912 kişidir[27]. 2023 yılı nüfus miktarının yaklaşık iki katıdır. Nüfus miktarının fazla olması bir yerleşme için olumlu etkisi bulunmaktadır.
Böylelikle Aslan Mustafam türküsü özelinde Bozkır ilçesi ile ilgili düşünceler zihinlerde canlanmaktadır. Diğer türkülerin sözlerine detaylı olarak bakıldığında da türkülere ve şarkılara söz yazarlarının yaşadığı coğrafyanın etkisinde kaldığı görülmektedir. Aşk, gurbet, ölüm, toplumsal sorunlar, zamandan yakınma, doğa, yoksulluk, kader, dert, sevinç vb. konular türkülerde yaygın olarak işlenmiştir[28].
Halk kültürünün bir parçası olan türkülerin ve şarkıların çalınıp söylenmesi, ardından bunları dijital olarak kayıt altına alınması - yayımlanması çok büyük bir değerdir. Bu nedenle YouTuber’ların görev sorumluluğu bulunmaktadır.
7. Gündelik Yaşam ve Kamp ile İlgili İçerik Üretenler
Video ve blog kavramlarının birleşiminden oluşan vlog kelimesi herhangi bir konuda YouTuber’ın çektiği videolara getirilen diğer bir tanımlamadır. Vlog çekmekteki amaçlardan biri, günlük yaşamın akışından kesitler sunmaktadır. Araştırma sahasında vlog çekimini Akif Orhan[29] kendi kanalında yapmaktadır. Bozkır ilçesi sınırlarında yaptığı bu iş ile ilçedeki manzaralar görülmektedir.
Ekoturizmde macera türü faaliyetler arasında olan kamping söz konusu alana erişmek içindir, yoksa seyahatin gerçek nedenini oluşturmazlar[30]. Coğrafi temellere dayanan antrenman ve kamp organizasyonları[31] takım halinde yapılmaktadır. Bir spor dalının oyuncularına antrenman yaptırmak amacıyla bir arada bulundurmak gerekmektedir. Sürekli yaşadıkları yerden uzakta belirli bir süreliğine uzaklaşarak farklı bir konumda konaklamaları durumudur.
Kamp etkinlikleri üzerine video içerikleri Emre Akgül’e ait Doğaya Kaçış ve Mustafa Genç’e ait Doğada Bir Ben adlı kanallarda yer almaktadır. Daha çok yaylalarda, akarsu kenarlarında, ormanlık alanlarda bulunarak ve orada geçen zamandaki etkinliklerin görüntüleri videolarda yer almaktadır. Etkinliklerde balık avlanması, araştırma sahasında baraj, gölet veya akarsu olduğuna dair bir veri oluşturmaktadır.
8. Kültür Turizmine Muhtemel Katkısı
Kültür turizmi, insanların yeni bilgi, deneyim kazanarak kültür seviyesini arttırmak ve kültürel farklılıkları öğrenmek amacıyla kültürel mekânları görmek ve kültürel olaylara katılmak için yer değiştirmesidir[32]. Kaleler, camiler, konaklar, tarihi değeri olan yapılar, köprüler, çeşmeler vb. kültürel coğrafi görünümün birer parçasıdır[33]. Araştırma sahasında mevcut olan maddi (somut) kültürel ögeler, tarihin izlerini taşımaktadır. Farklı alanlarda eğitimi veya ilgisi olan kişilerce dikkat çekmekte ve değer görmektedir.
YouTube videolarının birden fazla olumlu etkisi bulunmaktadır. Araştırma sahası sınırlarında çekilen videoların Bozkır ilçesindeki kültür turizminin canlanmasına ve daha önemli olmasına faydası vardır. Seydişehir, Manavgat gibi Bozkır’a göre fazla nüfusu olan ilçelerden yerli turist çekmesi videoların izlenmesi ile olmuştur. Bozkır ilçesini merak edenlerin meraklarını gidermeye yaraması söz konusudur. Gurbetteki Bozkırlıların Bozkır ilçesine olan özlemlerinin dinmesi, motorla gezenlerin uğrak noktası olması ve bölgede var olan yayla kültürünün tanıtımına katkısı diğer faydalar arasındadır.
9. Sonuç ve Öneriler
Gezi içeriğindeki videolar coğrafya eğitiminde önemli olan gezi-gözlem metodu yapılamadığı durumlarda ders materyali olarak kullanılabilir. Ayrıca bu yöre ile ilgili yapılacak olan akademik çalışmalara veri kaynağı olarak da kullanılabilir.
Öncelikle kanallara güncel nitelikte içerik üretme ve video atma sıklığı arttırılacağı ifade edilmektedir. Kayıt altına alınan içeriklere göre video etiketleri daha anlaşılır, daha açıklayıcı şekilde yazılabilmesi tavsiye niteliğindedir. İzleyicilerin birçok nedenle video izledikleri düşüncesi oluşup bu bilinçle video çekimine devam edilebilecektir. Bu çalışma sayesinde Youtube’a video çekenler için farkındalık oluşturulacağını umut ediyoruz ve bundan sonra çekilecek videoların daha titizlikle ve daha özenli çekileceği düşüncesiyle, bu tür videoların da araştırmacılara daha faydalı olacağı kanaatindeyiz.
Kaynakça
Demirci, A., Taş, H. İ.. Özel, A. (2007). Türkiye’de Ortaöğretim Coğrafya Derslerinde Teknoloji Kullanımı, Marmara Coğrafya Dergisi, 15, 37-54.
Demirci, A. (2008). Özel Öğretim Kurumlarında Coğrafya Öğretmenlerinin Bilgisayar ve İnternet Teknolojisinden Yararlanması, Marmara Coğrafya Dergisi Sayı:17, 27-44.
Doğaner, S. (2013). Türkiye Kültür Turizmi, Birinci Baskı Doğu Kitabevi, İstanbul.
Fıtzpatrıck, C. (1993). Teaching Geography with computers, Journal of Geography, 92 (4), 156-159.
Koca, H., Zaman, S. Coşkun, O. (2007). Erzurum’un Spor-Kamp Turizmi Potansiyeli, Doğu Coğrafya Dergisi, 12 (18), 205-224, Erzurum.
Koday, S. (2005). Doğu Anadolu Bölgesi’nde Hayvancılık, Atatürk Üniversitesi Yayınları No:949 Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları No:104 Araştırmalar Serisi No:74, Erzurum.
Koday, S., Koday, Z. Yılmaz Akçaözoğlu, E. (2019). Bozkır (Konya) İlçesinde Elma Tarımı, II. Uluslararası Sosyal Bilimler Kongresi Gümüşhane, Prof. Dr. Fuat Sezgin Anısına 7-9 Kasım 2019 Bildiriler Kitabı, (Editörler: Bayram Nazır, Pınar Hayaloğlu, M. Ahmet Tüzen, Berat Sarıkaya, İsmail Çalık, H. Gülçin Beken, Elif Kütükoğlu, Mustafa Ayyıldız, Alperen Gençosmanoğlu), Gümüşhane.
Koday, S., Yılmaz, E. (2020). Osmaniye Türkülerinde Coğrafi Motifler, Türkiye Coğrafyası Araştırmaları Prof. Dr. Mesut Elibüyük’e Armağan (Editör: Ferhat Arslan) 2.Baskı, Pegem Akademi Ankara.
Koday, S., Koday, Z., Yılmaz Akçaözoğlu, E. (2020). Bozkır İlçesi’nin (Konya) Yükselti Basamaklarına Göre Nüfusu, Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Elektronik Dergisi, 11(Ek), 218-228.
Koday, S., Yılmaz Akçaözoğlu, E., (2021). Konya İli’nde Av ve Yaban Hayatı Turizmi, Atatürk Üniversitesi Coğrafya Araştırmaları Serisi 2021 Turizm Coğrafyası, (Editörler: Saliha Koday, Cemal Sevindi), Gazi Kitabevi, Ankara.
Özçağlar, A., (1993). Türkiye’de Küçükbaş ve Büyükbaş Hayvanların Coğrafi Dağılışı, A.Ü. Türkiye Coğrafyası Araştırma ve Uygulama Merkezi (TÜCAUM) Dergisi, Sayı 4, 19-61, Ankara.
Özgüç, N. (2017). Turizm Coğrafyası Özellikler ve Bölgeler, 9.Baskı Çantay Kitabevi, İstanbul.
Sakman, M. T., (2001). Konya Türkü Kültürü, Yeni İpek Yolu Konya Ticaret Odası Dergisi, Özel Sayı, Hz. Mevlana’nın 728. Vuslat Yıldönümü Anısına Konya IV, Editör: Yusuf Küçükdağ, Konya.
Suı, D.Z., Bednarz, R.S. (1999). The Message is the Medium: Geographic Education in the Age of the Internet. Journal of Geography, 98(3), 93-99.
Türkiye İstatistik Kurumu https://biruni.tuik.gov.tr/medas/?locale=tr Erişim Tarihi:10.04.2023.
Ülker, A. U. (2003). Kültür Diliyle Bozkır, Bozkır Çevresi ve Köyleri Yardımlaşma Derneği Kültür Serisi No:1, Mat Yapım Baskı İstanbul.
Wang, N., Clowdus, Z., Sealander, A., Stern, R., (2022). Geonews: timely geoscience educational YouTube videos about recent geologic events, Geoscience Communıcatıon 5, 125-142, 2022.
Yılmaz Akçaözoğlu, E. (2018). Osmaniye İli’nin Kültürel Coğrafyası, Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Erzurum.
Yılmaz Akçaözoğlu, E., Koday, S., (2022). Bozkır İlçesinde (Konya) Bir Toplayıcılık Faaliyeti: Kuzugöbeği Mantarı (Morchella Esculanta), Coğrafyada Yeni Yaklaşımlar & Güncel Araştırma ve İncelemeler, (Editörler: Erol Kapluhan, Ferdi Akbaş, Şule Demir), Gazi Kitabevi, 1.Baskı, Ankara.
Yücel, C., Sarı, Ü. (2021). Sosyal Ağlarda Çokkültürlülük Üzerine İnceleme: Youtube Tepki Videoları, Sosyal Araştırmalara ve Davranış Bilimler Dergisi, 7(13).
[1] Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Coğrafya ABD e-mail: [email protected] ORCİD: 0000-0003-2515-4287
[2] Atatürk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. e-mail: [email protected] ORCİD: 0000-0002-5931-1140
[3] Koday, 2005: 58-59
[4] Özçağlar, 1993: 43
[5] Koday vd., 2020: 222
[6] Türkiye İstatistik Kurumu tuik.gov.tr Erişim Tarihi: 10.04.2023
[7] Fitzpatrick, 1993:157
[8] Demirci, 2008: 30
[9] Yücel-Sarı, 2021:691
[10] Yılmaz Akçaözoğlu-Koday, 2022: 69
[11] Koday-Yılmaz Akçaözoğlu, 2021:105
[12] Koday vd., 2019: 77
[13] Yılmaz Akçaözoğlu, 2018: 263
[14] Sakman, 2001: 114-115
[15] Sakman, 2001: 120
[16] https://www.youtube.com/watch?v=Kqp-EuE6Kyg Erişim Tarihi:20.04.2023
[17] https://www.youtube.com/watch?v=zvRFHhkgbos Erişim tarihi: 20.04.2023
[18] https://www.youtube.com/watch?v=JiaDZbDgLgY Erişim Tarihi: 22.04.2023
[19] https://www.youtube.com/watch?v=57eV8MxLnwQ Erişim Tarihi:20.04.2023
[20] https://www.youtube.com/watch?v=bek0gEV0ccg Erişim Tarihi:20.04.2023
[21] https://www.youtube.com/watch?v=wo0x9qSGHn0 Erişim Tarihi:20.04.2023
[22] https://www.youtube.com/watch?v=ZPz-vOV-xYM Erişim Tarihi: 24.04.2023
[23] https://www.youtube.com/watch?v=O43IIVS_sns Erişim Tarihi:20.04.2023
[24] https://www.youtube.com/watch?v=3ObKE1pHcu8 Erişim Tarihi: 22.04.2023
[25] Kaynak Kişiler: Bülent Yüksel, İlker Yüksel.
[26] Ülker, 2003: 319
[27] Koday vd, 2020: 221
[28] Koday-Yılmaz, 2020: 540
[29] https://www.youtube.com/watch?v=e8LL1pDqkD0 Erişim Tarihi: 20.04.2023
[30] Özgüç, 2017: 134
[31] Koca vd., 2007: 208
[32] Doğaner, 2013: 13
[33] Yılmaz Akçaözoğlu, 2018: 114
Gelişmelerden zamanında haberdar olmak istiyor musunuz? Google News’te Bozkır Haber'e abone olun.
